Levende fossielen

In de tuin van het natuurhistorisch museum in Parijs staan ze gebroederlijk naast elkaar. Een ginkgo en een mammoet. Twee soorten die in het Westen lange tijd alleen als fossiel bekend waren. De ginkgo is meer dan 270 miljoen oud en werd ‘herontdekt’ in het Zuidwesten van China. De mammoet verdween ongeveer 4000 jaar geleden van het toneel, na zo’n 5 miljoen jaar geleden te zijn afgesplitst van de Aziatische olifant. De ginkgo heeft dus de opkomst en de ondergang van de mammoet meegemaakt. Een bijzondere prestatie voor een boomsoort die maar langzaam met de veranderende klimaatzones kan meebewegen. We schreven al eerder over de bijzondere (en lange) geschiedenis van de ginkgo en de sequoia. Maar wat maakt deze bomen nou eigenlijk levende fossielen? In deze blog lees je hoe dat zit.

Tree of life

De geschiedenis van het leven op aarde is onvoorstelbaar divers en gaat ongeveer 3,8 miljard jaar terug. Paleontologen schatten dat 99,9% van alle soorten die ooit hebben geleefd inmiddels zijn uitgestorven [1]. In vele illustraties - de een nog mooier dan de ander - wordt een poging gedaan om de rijke geschiedenis van het leven samen te vatten in één beeld. Onze favoriet: de ‘levensboom’ van Fairhopegraphics, met een overzicht van (een aantal) nog levende soorten. Hierin wordt mooi zichtbaar dat de naaktzadigen (gymnospermae - waartoe de ginkgo, coniferen en cycaden behoren) véél ouder zijn dan de bedektzadigen (angiospermae -waartoe alle bloeiende planten behoren). De eerste bloeiende planten verschenen 'pas' 125 miljoen jaar geleden, waarna de soortenrijkdom zich in geologische sneltreinvaart uitbreidde. Met een geschat aantal van 300.000 soorten, vertegenwoordigen de angiospermae ongeveer 80% van alle nu levende planten [2].

Photo credit: https://fairhopegraphics.com/

Wat is een levend fossiel?

Met ‘levend fossiel’ wordt in het algemeen een plant of dier bedoeld welke uiterlijk sterk overeenkomt met een voorouder die bekend is van fossielen. In werkelijkheid is er op genetisch vlak in de tussenliggende miljoenen jaren van alles veranderd. Door het evolutionaire proces van ‘stabiliserende selectie’ zijn er echter vanuit de oorspronkelijke ginkgo geen nieuwe soorten ontstaan. De ginkgo is in feite alleen maar beter geworden in wat hij doet. Het genoom van de ginkgo is 3x zo lang als dat van de mens en bevat veel afweermechanismen tegen schimmels, bacteriën en chemicaliën. Het is een oersterke overlever geworden met dezelfde ‘looks’ als 270 miljoen jaar geleden.

CC BY-NC-SA 2.0, Tony Rodd on Flickr

Het randje van de afgrond

In het plantenrijk zijn nog meer stokoude beauties te vinden. Sprekende voorbeelden zijn de palmvarens (Cycadales), de Japanse parasolden (Sciadopitys verticillata) die geen levende naaste verwanten meer heeft, en de apenboomfamilie (Araucariaceae). Van deze laatste familie spreekt het verhaal van de Wollemia nobilis het meest tot de verbeelding. De boom was al decennia bekend als fossiel (onder andere gevonden op Antarctica!) en werd als uitgestorven bestempeld. Tot in 1994, in een afgelegen dal van de Australische blue mountains, een groepje nog levende exemplaren werd gevonden. Het gaat om minder dan 100 bomen, die veelal met de wortels aan elkaar verbonden zijn. Uit onderzoek is gebleken dat deze bomen genetisch identiek zijn. Waarschijnlijk is de populatie ooit teruggedrongen tot slechts 1 of 2 individuen [3]. Een sterk staaltje balanceren op het randje van de afgrond. Gelukkig laat de soort zich makkelijk stekken en zaaien. Inmiddels zijn ze dan ook over de hele wereld te bewonderen in botanische tuinen en komen ze hier en daar op de markt.

Welk levend fossiel zou jij graag in ons assortiment terugzien? Laat het ons weten. Als we hem opnemen in het assortiment ben je de eerste bij wie deze soort op de deurmat valt.

Bronnen

[1] https://www.encyclopedia.com/daily/is-it-true-that-99-9-of-all-species-are-extinct/

[2] https://www.britannica.com/plant/angiosperm

[3] https://doi.org/10.1046%2Fj.1365-294X.2003.01926.x